Od Beluće do Crnuće: U selu koje je nekada bilo prva srpska prestonica i danas se nalazi dom Miloša Obrenovića

Gornji Milanovac - Crnuća je u vreme srednjovekovne Srbije bila vlasništvo čuvenog Radiča Postupovića,

a u ovom mestu on je imao i sopstveni dvor. Osnovana je na mestu Gradina, na kome su pronađeni i ostaci Jerininog grada. Najstariji meštani i njihovi potomci i dan danas prenose legendu da je u blizini reke Gruže postojalo selo Beluća sa hrabrim srpskim junacima koji se iz Kosovskog boja nikada nisu vratili. Sve ožalošćene majke, žene i sestre obukle su crninu i od tada je Beluća postala Crnuća.

Selo je rodno mesto igumana manastira Moravci Gerasima Đorđevića – Hadži Đera, organizatora Prvog srpskog ustanka, koga su Turci ubili u seči knezova 1804. godine.

Selo je prepoznatljivo i po čuvenom konaku Miloša Obrenovića koji je podignut na imanju njegovog očuha Radovana Marinkovića, kao i hrabrim junacima koji su dali život za slobodu na bojištima od Cera, preko Albanije do Soluna i Kajmakčalana, a imena poginulih junaka uklesana su na spomen česmu kod ulaza u dvorište vraćevšničke škole.

Od Drugog srpskog ustanka prošlo je više od dva veka, a kuća iz koje je Miloš Obrenović krenuo u oslobođenje Srbije i dalje stoji na istom mestu, kao i u aprilu 1815.

„Nakon samog čina proglašavanja ustanka u Takovu, Miloš Obrenović se vratio u svoju kuću u Gornju Crnuću, a u jednom vajatu bio je sakriven barjak iz Prvog srpskog ustanka. Pod izgovorom da pomažu Ljubici oko poljskih radova čekali su ga Sima Paštrmac, Toma Vučić Perišić, Miloš Drinčić i Arsenije Loma sa predlogom da se prihvati vođstva novog ustanka i da bi taj novi ustanak trebalo da se podigne u Takovu, na Cveti, 1815 godine”, kaže Aleksandar Marušić, diplomirani istoričar.

Aleksandar Marušić, foto: GZS

Miloš Obrenović se vratio u Gornju Crnuću i u jednom od vajata obukao je crveno vojvodsko odelo i uzeo barjak koji je stajao iza bukve predavši ga Simi Milosavljeviću Paštrmcu Amidži, barjaktaru Drugog srpskog ustanka.

„Miloš je upravo u Gornjoj Crnući i izgovorio čuvene reči: Evo mene, a eto vama rata sa Turcima, tako da se Crnuća smatra mestom gde su obavljani poslednji dogovori pred sam čin izbijanja ustanka i dokaz da je čuvena rečenica izgovorena u Crnući, a ne kako mnogi smatraju u Takovu”, kaže Marušić.

U konaku u Gornjoj Crnući, Obrenovići su živeli do 1818. godine, a prema svedočanstvu sluga Miloša i Ljubice Obrenović, spavalo se na podu i prvo se budio Miloš, a tek onda Ljubica koja je budila sluge da nalože vatru i greju vodu i tako je počinjalo svako jutro. Kako je Miloš često boravio van Gornje Crnuće, gazdarica u kući bila je Ljubica, upamćena kao pravdoljubiva, štedljiva i uvažena žena starog kova, a kako je mnogo naroda iz Beogradskog pašaluka dolazilo, svi su se trudili da budu pri ruci Ljubici, među kojima je i Petrija, ljubavnica kneza Miloša.

„Nakon svađe dve žene koje su se borile za Miloševu ljubav, u martu 1819. godine Ljubica je iz kubure kneza Miloša, ispalila dva metka i presudila Petriji”, kaže Marušić i dodaje da je Ljubica preuzela brigu o Veliki, vanbračnoj kćeri Petrije i Miloša, a zatim se i Ljubica porodila i dobila potonjeg kneza Milana Obrenovića koji je kratko poživeo, a par godina kasnije preminula je i Velika.

„Jedna od prvih ustaničkih skupština koja je donela prvi budžet ustaničke Srbije 1815. godine održana je u Gornjoj Crnući, a jedna od četiri blagajne bila je upravo u Crnući. Tu je bila i apsana, a u ovom gornjomilanovačkom selu upoznali su se Vuk Stefanović Karadžić i Miloš Obrenović”, kaže Marušić.

Kuća je delila sudbinu Obrenovića, neretko je bila u vrlo lošem stanju, a jedini vladar dinastije Obrenovića koji je obišao je knez Mihajlo Obrenović, dok je Milan Obrenović planirao da je obiđe prilikom posete manastiru Vraćevšnica, ali je odustao zbog lošeg puta, objašnjava istoričar.

Odlaskom u Kragujevac, Crnuća postaje jedna od poljskih imanja Obrenovića, da bi po porodičnoj tradiciji familije Marinković, u periodu kada su Mihajlo i Miloš bili u Beču, Miloš Žeronji ponovo vratio u posed imanje potpisavši mu tapiju. Na imanju Marinkovića i danas se nalazi prvi srpski dvor, a domaćica Dana rado otvara vrata svoga dvorišta i preuzima ulogu kustosa.

Dana Marinković, foto: GZS

„Ovde dolaze ljudi sa svih strana, iz svih strana Srbije, a najviše svraćaju planinari, odavde je Miloš podigao ustanak i krenuo na Ljubić, na Turke“, kaže Dana Marinković.

Zahvaljujući konaku Obrenovića, gornjomilanovačko selo Gornja Crnuća, prva neformalna prestonica Srbije, crvenim slovom upisano je u srpsku istoriju. Konaci, zahvaljujući digitalizaciji mogu se obići i virtuelno uz pomoć aplikacije koja će vas na jedinstven način upoznati sa nasleđem Gornje Crnuće i Miloša Obrenovića.

GZS